در سال‌های اخیر ادبیات ژاپن جایگاه خود را بین خوانندگانِ فارسی‌زبان و دوست‌داران کتاب پیدا کرده است؛ گویی در این سال‌ها توانسته مخاطب عام ادبیات را هم به سمت خود بکشاند. آثار ترجمه‌‌شده‌ی ژاپنی در بازار کتاب ایران با استقبال بسیار خوبی روبه‌رو شده است. به گونه‌ای که آثار ترجمه‌شده از این ادبیات برخلاف آثار تالیفی یا ادبیات سایر کشورها به چاپ چندم رسیده است.
ژاپن اگرچه در نگاه اول، تداعی‌کننده‌ی صنعت، تکنولوژی و سخت‌کوشی‌ست، اما ادبیاتش چه از منظر الگوهای کیفی و چه کمی، از مهم‌ترین شاخه‌های ادبیات جهان به شمار می‌آید؛ و از نظر غنا و قدمت، هم‌تراز با ادبیات انگلیسی است. هنر و ادبیات ژاپن مولفه‌های مشخصی دارد که نه تنها در تمام جهان شناخته شده است، بلکه سبک آثار هنری و ادبی کشورهای دیگر را تحت تاثیر قرار داده است. یکی از این مولفه‌ها هایکوست. هایکو یکی از قالب‌های شعر است که ویژگی‌های خاصی در فرم، زبان و تصویرسازی دارد…
در طول این سال‌ها، ادبیات ژاپن موفق شده نویسندگان برجسته‌ی بسیاری را به جهان معرفی کند. نویسندگان مشهوری از جمله کوبو آبه، کاواباتا، کنزابورو اوئه، هاروکی موراکامی، کازوئو ایشی گورو و … در این میان دو تن از نویسندگان ژاپنی جایزه‌ی نوبل ادبیات را از آن خود کرده‌اند. در این مقاله تصمیم داریم به معرفی یکی از بهترین نویسندگان ژاپنی، کوبو آبه که به کافکای ژاپن شهرت دارد، بپردازیم. نشر خوب کتاب مرد جعبه ای را از این نویسنده با ترجمه‌ی مرضیه طرلانی منتشر کرده است.
جایگاه ادبیات ژاپن در جهان
یکی از نکات قابل‌‌تامل درباره‌ی ادبیات ژاپن این است که گستره‌ی آثار ادبیِ خلق‌شده در این کشور، به فرم‌های رمان، شعر و نمایشنامه محدود نمی‌شود و برخی از قالب‌ها و گونه‌های دیگر مانند سفرنامه، هایکو، اندیشه‌های پراکنده و یادداشت‌های روزانه که در ادبیات سایر کشورها در سایه‌اند، در ادبیات این کشور جایگاه ویژه‌ای دارند.
تعدادی از این سبک‌ها، تحت تأثیر و نفوذ فرهنگ لغات و صرف و نحو چینی بوده‌اند و برخی دیگر در پاسخ به مقتضیات درونی نسل‌های گوناگون به وجود آمده‌اند. ژاپن مانند ایران کشوری کهن است و دارای افسانه‌های بسیار قدیمی. اما مقوله رمان مربوط به دوران شهرنشینی است، بنابراین در ژاپن هم قدمت زیادی ندارد.
تاثیر جنگ جهانی بر ادبیات ژاپن و آثار کوبو آبه
ادبیات ژاپن، تا اندازه زیادی تحت تاثیر جنگ جهانی دوم و فاجعه‌ی انفجار اتمی است. به دنبال پیروزی ژاپن در جنگ با روسیه در اوایل قرن بیستم، ژاپن از همه نظر حتی ادبیات اوج گرفت. تاثیر جنگ در ادبیات ژاپن، در آثار کوبو آبه هم مشهود است. آبه در زمان جنگ حدود بیست و چند ساله بوده است. جدا از این ویژگی، پزشک بودن آبه (هر چند هیچ‌گاه طبابت نکرد)، حشره‌شناس بودن او، عکاس‌بودن و… در کارهای او تاثیر خودش را داشته است. وجه عکاس‌بودن کوبو آبه در اثر مرد جعبه ای که با ترجمه‌ی مرضیه طرلانی در نشر خوب منتشر شده، کاملا محسوس است. در بخشی از کتاب مرد جعبه ای آمده است:
از سوراخ کوچک دیواره‌ی جعبه، بیرون را نگاه کردم. دقیقاً از جایی که منحنی شروع می‌شد. جلوی زمین سیب‌زمینیِ شیرین مرغ داری و انتهای دیوار کارخانه که شیب شده بود یک درخت توت به چشم می‌خورد؛ و پیاده‌رو به جاده‌ی سنگ‌فرش باز می‌شد (بخشی از آن در سمت چپ عکس پیدا است). ناگهان مردی از سایه‌ی درخت بیرون آمد (گویی در حال فرار بود). چیز چوب‌مانندی به طول سه فوت را از روی شانه‌اش برداشت و زیر بازو گذاشت.
غروب خورشید از زیر بازویش پیدا بود و کبودی آن سوسو می‌زد. یک‌دفعه متوجه شدم چیزی که در دست دارد یک تفنگ‌بادی است. بدون اینکه بعد از ادرارکردن خودم را جمع جور کنم، دوربینم را راه انداختم. (راستش را بخواهید پیش از اینکه مرد جعبه ای شوم، عکاسی می‌کردم و تازه مستقل شده بودم. چون اواسط زندگی حرفه‌ایم مرد جعبه ای شده بودم، هر جا می‌رفتم تعداد کمی از وسایل عکاسی‌ام دنبالم بود). جهت جعبه را تغییر دادم و پشت سرهم سه عکس انداختم. (زمان کافی برای تنظیم فاصله‌ی دوربین نداشتم، اما چون از قبل «I» را روی «F» در یک دویست و پنجاهم ثانیه تنظیم کرده بودم، تقریباً تنظیم بود). مرد ناگهان به پهلو برگشت. از خیابان رد شد و ناپدید شد.
اولین اثر کوبو آبه
اولين اثر كوبو آبه در سال ۱۹۴۷ با هزينه‌ی شخصی منتشر شد. مجموعه شعری با عنوان اشعار بی‌نام. اولين رمان او نيز در كمتر از يك سال به چاپ رسيد. رمانی با عنوان تابلويی در انتهای خيابان كه آبه آن را بر اساس داستان زندگی بهترين دوست دوران زندگی خود، كاناياما توكيو نوشت. در سال ۱۹۵۱، كوبو آبه به بام ادبيات ژاپن رسيد و معتبرترين جايزه‌ی ادبی ژاپن، اكوتاگاوا، را با نوشتن رمان جنايت آقای اس.
كارما از آن خود ساخت. در سال ۱۹۶۰ با نوشتن رمان زن در ریگ روان برنده‌ی جايزه‌ی ادبی يوميوری شد. آخرين اثر اين نويسنده‌ی شهير ژاپنی نيز سه نمايشنامه است كه به واپسين سال حيات وی بازمی‌‌گردد. سبك نوشتاری او به گونه‌ای است كه وی را به نويسندگان مكتب پست‌مدرنيسم نزديك می‌كند. احساس كوبو آبه در داستان‌های كوتاه و بلندش كاملاً فراملی است. آبه تنها از ژاپن نمی‌گويد. او از تمام دنيا سخن به ميان می‌‌آورد.
کوبو آبه کافکای ژاپنی
کوبو آبه نویسنده‌ی کتاب مرد جعبه ای حدود بیست نمایشنامه و ده رمان نوشته است. همان‌طور که پیش از این گفتیم، آبه به کافکای ژاپن مشهور است. او تحت تاثیر کافکا و کی‌یرکگور، بینش اگزیستانسیالیتی و مخصوصا اسطوره‌ی سیزیف است. این تاثیر در اثر دیگری او با عنوان زن در ریگ روان کاملا بارز است.
کوبو آبه در کتاب مرد جعبه ای قالب سوررئال را برای روایت آنچه در ذهنش گذشته، برگزیده است. وی در این اثر یکی از معضلات جامعه‌ی جهانی و البته جامعه‌ی پیشرفته‌ی ژاپن را به نقد کشیده است. بی‌شک مرد جعبه ای قصه‌ای‌ست جذاب و پرکشش که خواننده را به لایه‌های عمیق تفکر درباره‌ی معضل بی‌خانمان‌ها دعوت می‌کند.
اگر از علاقه‌مندان ادبیات ژاپن و آثار کوبو آبه هستید، خواندن رمان کوتاه مرد جعبه ای را پیشنهاد می‌کنیم. پیش از این در مقاله‌ی مرد جعبه ای: داستانی در باب هستی و وجود به بررسی لایه‌های مختلف این اثر درخشان پرداخته‌ایم.