در این مقاله به بررسی کتاب خیابان تمساح اثر نویسنده‌ی لهستانی برونو شولتز می‌پردازیم. این اثر با ترجمه‌ی روان شروین جوانبخت در نشر خوب منتشر شده است.
خیابان تمساح برگرفته از خاطرات و رؤیاهای کودکی برونو شولتز است؛ رویاهایی که از فیلتر تخیلات عجیب و بیمارگونه‌ی او عبور کرده‌اند.
منتقد نیویورک تایمز فضای خیابان تمساح ، این رمان کوتاه و تأثیرگذار را این‌گونه توصیف نموده است: «شولتز با داستان خیابان تمساح یک نقاشی ماندگار خلق کرده؛ نقاشی یک جنگل انبوه! جنگلی که مملو از صدای زمزمه‌های اضطراب‌آور، خش‌خش برگ‌ها و فش‌فش مارهای خوفناک است.»
بخش بزرگی از آثار شولتز پس از مرگ وحشتناک او توسط نیروهای نازی، در جریان جنگ جهانی دوم ناپدید شدند؛ با این وجود او را از نویسندگان محوری حد فاصل دو جنگ جهانی می‌شناسند. تاثیر این فقدان بر ادبیات جهان قابل چشم‌پوشی نیست؛ همانطور که تاثیر وقایع اجتماعی آن دوران بر آثار این نویسنده و زندگی او قابل چشم‌پوشی نیستد. شاید گشت و گذاری کوتاه در تاریخ جنگ جهانی، قبل از پرداخت به کتاب خیابان تمساح خالی از لطف نباشد.
برای خرید اینترنتی کتاب خیابان تمساح به بخش کتاب‌ها در سایت نشر خوب سر بزنید.
زیر سایه‌ی آشوب
جنگ جهانی اول را با شعار «جنگی برای پایان همه‌ی جنگ‌ها» نیز می‌شناسند. سوال بزرگی که این نام با خود به همراه می‌آورد، این است: چطور ممکن است با جنگ به جنگ پایان داد؟
این جنگ بزرگ از سال ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸ به طول انجامید. در این جنگ برای نخستین بار از سلاح‌های شیمیایی استفاده شد. تا پایان این جنگ ده میلیون تن کشته شدند. جنگ‌جهانی اول زمینه‌ای شد برای آغاز جنگ جهانی دوم؛ که ۲۱ سال بعد آغاز شد و بیش از ۳۰ کشور را درگیر خود کرد. بین ۷۰ تا ۸۵ میلیون انسان در این جنگ کشته شدند؛ به همین خاطر جنگ جهانی دوم را به عنوان مرگ‌بارترین نبرد تاریخ بشر می‌شناسند. با آغاز جنگ قحطی، بیماری، بمباران هسته‌ای، شکنجه، نسل‌کشی و … بر زندگی صدها میلیون نفر سایه انداخت.
برای خرید اینترنتی کتاب خیابان تمساح به بخش کتاب‌ها در سایت نشر خوب سر بزنید.
رنج، تو را دگرگون می‌کند
بسیاری از ما هنوز خاطرات دوران جنگِ هشت ساله‌ی ایران و عراق را به‌یاد داریم؛ و سیاهی و ترس آن برای‌مان ملموس و آشناست. شاید برای کسانی که بخشی از زندگی خود را در سایه‌ی جنگ گذرانده‌اند، تصور جنگ جهانی مخوف‌تر از سایرین باشد؛ و بهتر بتوانند آسیب جبران‌ناپذیر آن را بر روح و روان مردمی که در آن زمان زندگی کرده‌اند درک کنند. روزهای تلخ، بحران، وحشت، قحطی، دیکتاتوری و آشوب آن دوران انسان‌های رنج‌دیده را وادار کرد تا باورهای‌شان را بازنگری کنند. گسسته‌شدن آرامش و غرق‌شدن در سایه‌ی وحشت، ارزش‌ها، ارتباطات انسانی و مفاهیم آشنا را متحول کرد؛ و هر روز انسان‌ها را در تنهایی عمیق‌تری فرو برد. مردم نه تنها آزادی، خانواده و دوستان خود را از دست دادند؛ بلکه عقایدشان را نیز از دست دادند. عقایدی که روزی قرار بود آن‌ها را از درد نجات دهد و امید روزگاری بهتر را در دل‌شان زنده نگه دارد.
بیان درد و رنجی این‌چنین مهیب، از توان کلمات خارج است. عبارات، موقعیت‌ها و تصاویر عادی نمی‌توانند آن را منتقل و توصیف کنند. پس باید پا را فراتر گذاشت. این‌جا هنر با زبان انتزاعی‌اش به یاری می‌آید؛ و راهی می‌شود برای تخلیه و ابراز دغدغه‌های هنرمند.
برای خرید اینترنتی کتاب خیابان تمساح به بخش کتاب‌ها در سایت نشر خوب سر بزنید.
هنر به مثابه‌ی راهی برای بیان رنج‌ها
در مجاورت نیستی است که بیش از همیشه می‌توان به هستی فکر کرد. در جوار ترس از تنهایی، مرگ و فقدان است که بیش از همیشه می‌توان در ستایش عشق اندیشید و سخن گفت. آن‌جا که زندگی انسان ارزش و شان خود را از دست میدهد، بیش از همیشه نیازمند پرداختن به مفهوم انسانیت و بازتعریف آن است.
نویسندگان بزرگی چون ارنست همینگوی، آگاتا کریستوف، هاینریش بل، فردینان سلین، ویرجینیا وولف، بوریس پاسترناک، چارلز بوکفسکی و … از جمله نویسندگانی هستند که از جنگ جهانی تاثیر فراوان گرفته‌اند. گاهی این تاثیر به طور مستقیم در آثار هنرمند دیده نمی‌شود؛ ولی زخم به‌جامانده از احساسات سرد و سنگین آن دوران بر روح هنرمند به طور انکارناپذیری در اثر او حضور دارد.
برای خرید آنلاین بهترین کتاب های جهان به بخش کتاب‌ها در سایت نشر خوب مراجعه کنید.
ارثیه‌ی گم‌شده
شاید پیش از این نام برونو شولتز به گوش‌تان نخورده؛ این ناآشنایی بی‌دلیل نیست. برونو شولتز در سال ۱۸۹۲ به دنیا آمد. او در زمان هر دو جنگ جهانی زیست و در سال ۱۹۴۲ در حین جنگ جهانی دوم کشته شد. شولتز زمانی که برای خرید نان از خانه بیرون رفته بود به همراه صدوپنجاه رهگذر دیگر توسط نیروهای گشتاپو در خیابان به رگبار بسته شد. این کشتار بی‌رحمانه عملیاتی ضد یهودی بود که به دست تیم‌های محلی گشتاپو انجام شد. جسد او تا نیمه‌شب در پیاده‌رو ماند و سرانجام به صورت پنهانی توسط یکی از دوستان‌اش به خاک سپرده شد. اثری از قبرستانی که آرامگاه او در آن جای داشت، باقی نمانده است.
مرگ زودهنگام و آثار گم‌شده‌ی شولتز یکی از بزرگ‌ترین فقدان‌های ادبیات و یادآور خسارات جبران‌نشدنی جنگ است؛ خساراتی که اثرشان نه تنها در دوران رخدادشان، بلکه در سال‌های پس از آن نیز مشاهده می‌شود.
کتاب خیابان تمساح از معدود آثار به‌جامانده از برونو شولتز است. این اثر با ترجمه‌ی شروین جوانبخت در نشر خوب منتشر شده است.
جهان برونو شولتز
برونو شولتز در شهر دروگوبیچ و در خانواده‌ای تاجر یهودی چشم به جهان گشود. پدر او حسابدار بود و مغازه‌ی منسوجات داشت. بعدها این مغازه تبدیل به سرمنشا خیال‌پردازی در آثار شولتز شد. شولتز به طور خودآموز طراحی و گرافیک آموخت؛ و این آغاز فعالیت هنری‌اش به عنوان تصویر‌ساز، نقاش و مجسمه‌ساز بود. او مدت بیست سال معلم نقاشی و هنر بود. برونو شولتز زندگی منزوی داشت و ارتباط با دوستانش بیشتر از طریق نامه‌نگاری بود. دوستان هنرمندی که تعداد کمی از آن‌ها از جنگ‌جهانی جان به در بردند.
شاید همین پستی و بلندی‌های زندگی شولتز بود که باعث شد درک او از چهارچوب زادگاهش فراتر برود و اثری چنین شگرف را خلق کند. درونمایه‌ی کارهای او مازوخیستی، سرشار از خیال‌پردازی و پارادوکس هستند.
برای خرید اینترنتی کتاب خیابان تمساح به بخش کتاب‌ها در سایت نشر خوب سر بزنید.
تخیل، تصویر، نور و رنگ
توصیفات کتاب خیابان تمساح پر از تصویر، نور و رنگ هستند. حس شاعرانه‌ای دارند و گواهی است از ذهن بصری خالقِ نویسنده-نقاش آن. این توصیفات و تصاویر عجیب و غریب واقعیت را با خیال پیوند می‌دهند.
فضای داستان رنگ و بویی از جهان اساطیر دارد؛ نام ایزدان و ایزدبانوان اساطیری چون پمنا و باکخوس در ذهن خواننده این ارتباط را پر‌رنگ‌تر می‌کند.
شولتز در خانواده‌ای یهودی بزرگ شده بود؛ ولی حرفه‌ی پدر و مادرش آن‌ها را از یهودیت متعصب جدا کرد. با این وجود در خیابان تمساح به اشاراتی مذهبی چون نام یهوه، مولاک، گولم‌ها پیامبران عهد عتیق و … برمی‌خوریم.
برای خرید آنلاین بهترین کتاب های جهان به بخش کتاب‌ها در سایت نشر خوب مراجعه کنید.
جهان شگفت‌انگیز پدر
راوی داستان پسربچه‌ای به نام جوزف است (به نظر می‌رسد خود شولتز باشد). داستان با روزهای گرم جولای آغاز می‌شود. روزهایی که در غیبت پدر می‌گذرند. این روزها پر از نور، گرما، شهوت، باروری، زنانگی و … هستند.
با بازگشت پدر جوزف، جیکوب و حضور او در داستان، جنس توصیفات و حس فضا تغییر می‌کند؛ روزها سرد، رنگ‌پریده و ملال‌آور می‌شوند. با این وجود به‌یادماندنی‌ترین و جذاب‌ترین بخش داستان پدر است. مغازه‌داری که به دلیل بیماری سر کار نمی‌رود و در خانه مانده. او رگه‌هایی از دیوانگی دارد و کارهای عجیبی می‌کند. تخم پرندگان نادری را به اتاق زیر شیروانی‌اش می‌برد و پرورش‌شان میدهد. شاید به خاطر همین علاقه‌ی عجیب او به پرندگان است که شولتز بارها شخصیت پدر را به کرکس تشبیه می‌کند. پدر مردی عجیب و فیلسوف‌مآب است. او معتقد است باید با مانکن‌ها همچون انسان رفتار کرد و ترس‌اش از سوسک باعث می‌شود که یکی از آن‌ها را شبیه‌سازی کند. شخصیت پدر به‌واقع نماد انسان مدرنی‌ست که جهان برایش بی‌معناست؛ و به دنبال چیزی‌ست تا به آن چنگ بزند و خود را در جهان نگه دارد. او مدام در مورد ماده دادوسخن میدهد و در نطق‌های نظریاتش را بیان می‌کند.
بخشی از کتاب خیابان تمساح : ماده این عنصر بی‌نظیر
پدرم هیچ‌وقت از بزرگ‌نمایی ماده، این عنصر بی‌نظیر خسته نمی‌شد. به ما چنین آموخت: «ماده‌ی مرده وجود ندارد. مرگ، تنها نقابی است که ورای آن انواع ناشناخته‌ی زندگی پنهان شده‌اند. این انواع، بی‌نهایت‌اند و طیف و جزئیات‌شان بی‌شمار. نایب‌خالق دستورالعمل ارزشمند و جالب و خلاقانه‌ای در دست دارد. به لطف این دستورالعمل‌ها، گونه‌هایی خلق کرده که به دست خودشان دوباره به زندگی برمی‌گردند. کسی نمی‌داند این دستورالعمل‌ها روزی بازسازی خواهند شد یا نه. ولی نیازی به آن‌ها نیست، چون حتی اگر روش‌های سنتی پیدایش تا ابد هم از دسترس خارج شده باشند، هم‌چنان روش‌های غیرقانونی وجود دارند، روش‌های غیرقانونی و کفرآمیز بی‌شمار.»
برای خرید اینترنتی کتاب خیابان تمساح به بخش کتاب‌ها در سایت نشر خوب سر بزنید.
روایت از دست دادن، مرگ و دگرگونی
در هر جمله‌ی خیابان تمساح روایت ازدست‌دادن، مرگ و دگرگونی را می‌خوانیم. شولتز واقعیت شوم و تاریک زندگی در اروپای شرقی آن زمان را به روایتی بی‌بدیل تبدیل کرده است. اتفاق‌های شگفت‌انگیز پیاپی رخ می‌دهند. ماه سیزدهم روی تقویم پدیدار می‌شود. اتاق‌های خانه فراموش می‌شوند. جابه‌جا می‌شوند. جان می‌گیرند و … .
تادئوژ برِتزا، نویسنده و منتقد ادبی قرن بیستم لهستان درباره‌ی شولتز می‌گوید: «قلم او به‌طرز خارق‌العاده‌ای زیباست و هر آنچه را لازمه‌ی شاعری‌ست، می‌توان در نوشته‌های او یافت.»
اگر از علاقه‌مندان به ادبیات داستانی هستید خواندن کتاب خیابان تمساح با ترجمه‌ی شیوا شروین جوانبخت را فراموش نکنید. نشر خوب آثار خود را از میان بهترین آثار جهان انتخاب و ترجمه می‌کند.
برای خرید اینترنتی کتاب خیابان تمساح به بخش کتاب‌ها در سایت نشر خوب سر بزنید.